Zorginfarct? Paramedici aan zet!
In het Integraal Zorgakkoord (IZA) staan afspraken tussen de overheid en een groot aantal partijen in de zorg, om de zorg te verbeteren en voor te bereiden op de toekomst. Een van de pijlers van het IZA is het voorkomen van zorg (preventie), en het verplaatsen of vervangen (substitutie) van zorg in het ziekenhuis of verpleeghuis naar (goedkopere) paramedische eerstelijnszorg in de thuissituatie.1 Dit kan helpen om de zorg toekomstbestendig te houden.
Rol paramedici
De inzet van eerstelijns paramedische interventies, kan duurdere zorg in de tweede of derde lijn voorkomen of vervangen. Bij paramedische interventies bedoelen we zorg uitgevoerd door bijvoorbeeld een oefentherapeut, ergotherapeut, fysiotherapeut, diëtist, huidtherapeut, logopedist of optometrist. Deze paramedici leveren een belangrijke bijdrage aan het bevorderen van herstel en het leren omgaan met een ziekte of aandoening in het dagelijks leven. Want paramedische zorg heeft als uitgangspunt de mogelijkheden van de persoon in de eigen context, en richt zich dus niet alleen op de behandeling van de medische diagnose maar juist op functioneren en participeren,zodanig dat patiënten hun eigen regie, autonomie en dagelijks functioneren zo goed mogelijk behouden. Zorgprofessional(s) en zorgvrager beslissen daarbij samen over de best passende behandeling of ondersteuning. Daarnaast is het voor de zorgvrager prettiger om de zorg dichtbij huis te ontvangen. Voor de inzet en samenwerking van paramedici in de eerste lijn zijn al diverse interventies beschikbaar. Denk aan interdisciplinaire paramedische zorg bij chronische pijn, waarbij oefentherapeuten samenwerken met ergotherapeuten en psychologen om patiënten te ondersteunen bij het verbeteren van hun functioneren en het omgaan met pijn in het dagelijks functioneren.
Wat zijn paramedische interventies?
Een paramedische interventie kan bestaan uit diagnostiek, screening, behandeling en/of andere handelingen die beschreven staan in de beroepsprofielen van de betreffende beroepsgroepen. Bij oefentherapie kan het gaan om:
- Het voorkomen van zorg: het vroegtijdig inzetten van houdings- en bewegingsadvies bij beginnende chronische pijnklachten, zoals bij de rug, schouders of nek. Door gerichte oefentherapie leren patiënten beter omgaan met de klachten, wat chronische problemen kan voorkomen en de behoefte aan duurdere zorg, zoals medicatie of operaties, vermindert.
- Het verplaatsen van zorg: bijvoorbeeld het screenen bij patiënten met spanningshoofdpijn of nek- en schouderklachten. Wanneer een dergelijke patiënt bij een oefentherapeut (OT) terecht komt, screent de OT deze. Wanneer er rode vlaggen zijn voor een neurologische aandoening wordt er doorverwezen naar een neuroloog.
Het vervangen van zorg: bijvoorbeeld het doorverwijzen van patiënten met milde artrose in de knie naar een oefentherapeut voor gerichte oefentherapie, in plaats van direct verwijzen naar een orthopeed voor een operatie of het voorschrijven van pijnmedicatie.2
Waarom een routekaart?
Het doel van het PAREL-S-project (PARamedische EersteLijns - substitutie) is de ondersteuning van initiatiefnemers van (nieuwe) paramedische interventies ter voorkoming, vervanging of verplaatsing van zorg bij de implementatie en/of opschaling. Bijvoorbeeld paramedici, (netwerk)zorgorganisaties en/of beleidsmedewerkers. Als hulpmiddel ontwikkelen we een routekaart die deze initiatiefnemers stap-voor-stap ondersteunt bij het bereiken van de doelstellingen.
Hoe ziet de route(kaart) eruit?
De routekaart helpt bij het doorlopen van het proces van starten en opschalen van paramedische interventies waarmee de kans op succes wordt vergroot. Het uitgangspunt hierbij is een interventie waarvoor wetenschappelijke aanwijzingen zijn voor het voorkomen, vervangen of verplaatsen van (duurdere of onnodige) zorg.
De fasen die in de routekaart worden onderscheiden:
- Bepaal met een checklist of de routekaart van toepassing is
Ga eerst na of de routekaart bruikbaar is. We raden aan de routekaart pas te gebruiken wanneer er ten minste eerste aanwijzingen zijn dat de paramedische interventie effectief is op cliëntniveau.
- Fase 1 Kansrijkheid bepalen
Het doel van fase 1 is om in kaart te brengen hoe kansrijk het inzetten van de paramedische interventie in één regio is om andere (duurdere of onnodige) zorg te voorkomen, vervangen of verplaatsen. Daartoe doorloop je een aantal stappen. Vervolgens wordt met de checklist
‘Besluitvorming Implementatie in één regio’ bepaald of je kunt overgaan tot implementatie in 1 regio. Neem dit besluit samen met de belangrijkste stakeholders op basis van de bevindingen uit fase 1.
- Fase 2 Implementatie in een regio
Het doel van fase 2 is om de paramedische interventie structureel te implementeren in één regio.
Met deze fase kan gestart worden nadat de kansrijkheid vastgesteld is en een positief besluit genomen is. Er wordt beschreven waar je aan moet denken bij de voorbereiding, en bij de uitvoering. Vervolgens wordt met de checklist ‘Besluitvorming Opschaling naar meerdere regio’s’ bepaald of je kunt overgaan tot opschaling naar meerdere regio’s. Neem dit besluit samen met de belangrijkste stakeholders op basis van de bevindingen uit fase 2.
- Fase 3 Opschaling naar meerdere regio’s
Opschaling gaat over het implementeren van de interventie in meerdere regio's met als doel het voorkomen, vervangen of verplaatsen van andere zorg. In fase 2 lag het initiatief van de implementatie bij lokale of regionale samenwerkingsverbanden. Het opschalen van de interventies kan gedaan worden door een andere groep initiatiefnemers zoals interventie eigenaren,kennisinstituten, universiteiten, beroepsverenigingen, zorgverzekeraars, ministeries, belangenverenigingen en brancheorganisaties.
Thema’s
Binnen elke fase is aandacht voor de thema’s impact, doelgroep, motivatie C draagvlak, samenwerkingsverband, kwaliteitsaspecten, financiering en infrastructuur van zorg en welzijn.
Figuur 1 Routekaart voor het voorkomen, verplaatsen of vervangen van (duurdere) zorg door paramedische interventies
Ontwikkeling routekaart
De routekaart werd ontwikkeld door een multidisciplinaire projectgroep in samenwerking met verschillende paramedische beroepsverenigingen, waaronder de Vereniging van Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck (VvOCM). De ontwikkeling van de routekaart startte met het ontwerpen van de vorm en inhoud van de routekaart. Hiervoor werden interviews gehouden met een brede groep van sleutelfiguren (zie kader 1), en werd wetenschappelijke literatuur bestudeerd, evenals rapporten en richtlijnen over bevorderend en belemmerende factoren voor het implementeren of opschalen van (paramedische) interventies met substitutie-en/of preventiepotentieel. Daarna werd het ontwikkelde idee gedeeld met de (stuur- en) adviesgroep en de gegeven feedback verwerkt. Interprofessionele samenwerking is één van de belangrijke uitgangspunten is bij het uitvoeren en implementeren van interventies. De projectgroep, stuurgroep en adviesgroep bestaan daarom ook uit afgevaardigden van verschillende (beroeps)organisaties. Bovendien hebben de deelnemers verschillende inhoudelijke achtergronden. Vanuit de VvOCM is Sander Hendriks Beleidsmedewerker kwaliteit en wetenschap betrokken.
Momenteel wordt de conceptversie van de routekaart geëvalueerd op gebruikersvriendelijkheid, impact en relevantie in al lopende paramedische interventies met preventie- of substitutiepotentieel, zoals het EDOMAH- programma (Ergotherapie bij mensen met Dementie en hun Mantelzorgers Aan Huis), een bewezen effectieve ergotherapierichtlijn voor diagnostiek en behandeling van oudere cliënten met dementie. Uniek aan dit programma is dat zowel de behoeften van de oudere met dementie als die van de mantelzorger centraal staan. En InterGAIN (Interprofessionele aanpak van (risico op) ondervoeding en sarcopenie bij thuiswonende ouderen) en Paraplu (PARamedici als Actieve Partners in Lokale eerstelijns netwerken oUderenzorg). Na de zomer wordt deze input verwerkt tot een definitieve routekaart, die medio 2026 beschikbaar wordt. De details met betrekking tot de gebruikte werkwijze voor de ontwikkeling van de routekaart zullen worden gepubliceerd in een peer reviewed journal. Tenslotte wordt tijdens een symposium op 5 februari 2026 de routekaart gepresenteerd.
[Kader 1]
Inhoud van de routekaart
Fase 0 - Bepaal of de routekaart van toepassing is
Fase 1 Kansrijkheid bepalen
Fase 2 Implementatie in 1 regio
Fase 3 Implementatie in meerdere regio’s (opschaling)
Thema Impact
Thema Doelgroep
Thema Motivatie en Draagvlak
Thema Samenwerkingsverband
Thema Kwaliteitsaspecten
Thema Financiering
Thema Infrastructuur van Zorg en Welzijn
Auteurs
Koen Verburg, Postdoc in het Radboudumc, projectleider PAREL-S
Carola Döpp, Senior onderzoeker leerstoel ergotherapie Radboudumc C eerstelijns ergotherapeut
Emmelyne Vasse, projectleider Kenniscentrum Ondervoeding/Post-doc onderzoeker Lectoraat Voeding, Diëtetiek CLeefstijl Hogeschool Arnhem en Nijmegen/ Projectmedewerker Alliantie Voeding in de Zorg/diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei
Martine Sealy, senior onderzoeker ondervoeding, sarcopenie en fysieke kwetsbaarheid Lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing Hanzehogeschool Groningen
Suzan Mooren, senior onderzoeker, lectoraat Werkzame factoren in de beweegzorg en coördinator Master Musculoskeletale Revalidatie, Hogeschool Arnhem en Nijmegen
Caroelien Schuurman, docent-onderzoeker, Lectoraat Relationele Zorg, Haagse Hogeschool
Bronnen
IZA Integraal Zorg Akkoord. Samen werken aan een gezond toekomst. Rapport 2022. Available from: Integraal Zorgakkoord: 'Samen werken aan gezonde zorg' | Rapport | Rijksoverheid.nl
- Ecorys, Substitutie van zorg Fysio- en oefentherapie op de juiste plek: Eindrapport, 2020.